Guranje u sukobe umesto u dogovore

Ogled Petar Miletić

Raspad bivše Jugoslavije presudno je uticao na većinu ljudi rođenih u poslednjem kvartalu dvadesetog veka. Neki su preživeli ratove, neki nisu, a neki stasavaju i radni vek počinju i žive u tzv. postkonfliktnim društvima. Kako su se bivše republike SFRJ snašle u uglavnom nasilnom razdruživanju? Sa izuzetkom Slovenije nijedna se nije proslavila, ali je ipak utisak da je Srbija najgore prošla. Možda zato što je najveća, ili što su Srbi živeli u svim bivšim jugoslovenskim republikama, ili su se najviše trudili da sačuvaju Jugoslaviju? Ipak će biti da se srpsko rukovodstvo nije snašlo u novonastaloj situaciji i nisu imali predstavu šta se uopšte dešava.

No, kada se sve već desilo i završilo – ratovi, povlačenje granica, sporazumi, mirovne konferencije – vredelo je uspostaviti odnose među novonastalim državama. Tu dolazimo do teme ovog eseja. Kako Srbija gradi odnose sa državama bivše Jugoslavije? Mora se uvažiti realnost da su Srbi kao narod ili etnička zajednica, kako se kome više sviđa, jedini u značajnom broju osim u matičnoj državi živeli i žive u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i na Kosovu, te ta činjenica umnogome utiče na odnose među njima. Devedesete su protekle u sukobima, ratovima, ratnim zločinima, mržnji, te je bilo nerealno očekivati da se uspostave bilo kakvi odnosi. Međutim, nakon 1999, a posebno 5. oktobra 2000, moglo je doći do unapređenja odnosa.

Srbi koji su ostali da žive u Hrvatskoj, nakon Oluje i etničkog čišćenja, pomirili su se sa sudbinom da će biti prepušteni sebi i odlučili da se samoorganizuju i pokušaju da opstanu u državi Hrvatskoj. U istočnoj Slavoniji, gde i danas živi značajan broj Srba, potpisan je Erdutski sporazum. Srbi su se politički organizovali kroz dve najozbiljnije organizacije – Srpsko narodno vijeće i Samostalnu demokratsku srpsku stranku ili dve najozbiljnije političke ličnosti Milorada Pupovca i Vojislava Stanimirovića.

U Bosni i Hercegovini situacija je komplikovanija. Rat je zaustavljen u Dejtonu mirovnim sporazumom. Formirana su dva državna entiteta koji su i danas predmet sporenja. Srbi su u najvećem delu ostali da žive u Republici Srpskoj, a dominantna politička figura je Milorad Dodik, koji je prešao veliki put od liberalnog modela političara do ekstremnog nacionaliste.

Crna Gora je nezavisnost stekla na referendumu, uz protivljenje onog dela stanovnika koji sebe doživljava kao Srbe. S obzirom na to da je linija između Srba i Crnogoraca vrlo tanka (neki bi rekli i da je nema), odnosi su još komplikovaniji. Srbi nemaju manjinska prava u Crnoj Gori verovatno zato što se tako i ne osećaju. Imaju nekoliko političkih organizacija oko kojih se okupljaju, ali nijednom nisu uspeli da participiraju u vlasti jer nikada nisu uspostavili komunikaciju s neprikosnovenim političkim autoritetom Milom Đukanovićem.

Kosovo iz pravno-političkog subjektiviteta Srbije izlazi 10. juna 1999. nakon potpisivanja Vojno-tehničkog sporazuma u Kumanovu. Nezavisnost proglašenu 17. februara 2008. do danas je priznalo nešto više od 100 država. Na Kosovu je nakon masovnog egzodusa 1999. ostalo da živi nešto više od sto hiljada Srba. U Ustavu i zakonima Kosova postoje ozbiljna prava za Srbe, koja se uglavnom sistematski ne poštuju, politički su potpuno neorganizovani i dezorijentisani. Dosada se, i pored više pokušaja, nije izdvojila neka politička organizacija ili pojedinac kao nesumnjiv autoritet za Srbe na Kosovu.

Kako i da li država Srbija koristi potencijal koji ima u činjenici su Srbi uglavnom politički faktori tamo gde žive? U Hrvatskoj u Saboru uvek imaju tri poslanika i uglavnom su deo vladajuće koalicije. U BiH imaju entitet, praktično pola države, člana Predsedništva i članove Skupštine i Vlade. U Crnoj Gori uvek najmanje trećinu poslanika Skupštine, doduše nikad u vlasti, a na Kosovu uvek najmanje deset poslanika i najmanje dva ministra i potpredsednika Vlade.

Novi magazin br. 316, 18. maj 2017.